شفاعت تنها نسبت به گناهان کبیره صورت می گیرد

انسانی که مومن و موحد بوده و به روز جزا معتقد باشد، آیا پس از ارتکاب گناه دچار پشیمانی و ناراحتی می­شود یا نه؟ قطعا اگر انسان مومن و معتقد به روز جزا باشد، پس از ارتکاب معصیت، در قلب وی دغدغه­ای به نام پشیمانی به‌وجود می­آید که ای­کاش گرفتار ابلیس نمی­شدم، ای­کاش گرفتار شهوات نمی­شدم؛ اگر این حالت در شخص پیدا نشد یعنی این شخص معتقد به خداوند و روز جزا نمی­باشد. پشیمانی فقط لفظ توبه و استغفار نیست بلکه باید انکسار قلبی پیدا شود و زمانی‌که پشیمانی با انکسار قلب همراه شد، توبه محقق می­شود و این شخص صلاحیت پیدا می­کند که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم)و ائمه(علیهم السلام) از او شفاعت کنند.حال اگر شخصی بعد از گناه کبیره پشیمان نشود در حالت تجری است و محل تردید است که در دل او ایمان وجود داشته باشد و او با ایمان از دنیا برود، از این روشفاعت شامل حالشان نمی­شود.

خداوند در آیه 28 سوره مبارکه انبیا می­فرماید: ﴿وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَى وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ[1]﴾؛شفاعت صورت نمی‌گیرد، مگر از کسی که خداوند از او راضی باشد. در این بیان دو احتمال وجود دارد؛ یکی این‌که رضایت خداوند در رابطه با عمل انسان باشد و دیگر ا‌ینکه خداوند از دین انسان راضی باشد. در صورت احتمال اول، تنها از کسی شفاعت می‌شود که خداوند از عمل او راضی باشد و اگر احتمال دوم صحیح باشد، شفاعت شامل حال کسی می­شود که خداوند از دین او راضی است، اگرچه از عمل وی ناراضی نباشد. بنابراین مرتکبان گناه کبیره که مومن و معتقد باشند مورد شفاعت قرار می­گیرند به شرطی که وقتی به سرای دیگر می­روند در دل خود ایمان ببرند.

محمد بن ابو عمیر از محدثان قابل اعتماد می­باشد که هرگز حدیث ضعیف نقل نکرده است هرچه نقل کند در فقه و باب احکام قابل قبول است. این محدث نقل می­کند: قال موسی بن جعفر (علیه السلام): «لا یخلدون الله فی النار الا اهل الکفر و الجهود و اهل الضلال و الشرک»؛ پروردگار در آتش نگه نمی‌دارد مگر آن‌هایی را که منکر حق و کافرند هستند. مشرک در جهنم به‌طور دائمی می­ماند و افرادی که مومن هستند و از گناهان کبیره دوری کرده­اند، بدون حساب وارد بهشت می­شوند؛ چراکه خداوند به رحمت خود از گناهان صغیره آن‌ها گذشت می­کند و اثر تقوا گناهان صغیره را از بین می­برد، این افراد هم مومن هستند و هم تقوای الهی را در پیش گرفته­اند.

ابن ابو عمیر می­گوید که من از این صحبت متعجب شدم که چطور خداوند گناهان صغیره را می­بخشد و امام در پاسخ آیه 31 سوره مبارکه نساء را تلاوت فرمود: ﴿إِن تَجْتَنِبُواْ كَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَنُدْخِلْكُم مُّدْخَلًا كَرِيمًا[2]﴾،او از امام پرسید: اگر خداوند گناهان صغیره را می­بخشد پس شفاعت چه جایگاهی دارد؟ حضرت در پاسخ از حضرت علی (علیه السلام) نقل می­کند که فرموده است: از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلّم)شنیدم که می­فرمود:«انما شفاعتى لاهل الكبائر من امتى فاما المحسنون فما عليهم من سبيل»: شفاعت من شامل کسانی می‌شود که مرتکب گناه کبیره شده­اند؛ شفاعت برای گناهان کبیره استکه اثر گناه کبیره با شفاعت از بین می­رود. امام موسی بن جعفر (علیه السلام) می­فرماید:اگر کسی گناه کبیره نداشته باشد، گناهان صغیره نیاز به شفاعت ندارد؛ چراکه خداوند گناهان صغیره این انسان را می­آمرزد. پیامبر در این روایت فرموده است که عذاب جهنم به محسنین از امت من راه ندارد و آن‌ها اهل سعادت هستند.محسنین کسانی هستند که از روی اختیار گناه کبیره را ترک کنند. از این روایت برداشت می­شود کسانی که گناه کبیره را ترک کرده و تنها مرتکب گناه صغیره شده باشند، داخل در محسنین هستند که آمرزیده می­شوند و احتیاج به شفاعت ندارند.

هیچ‌کس نمی­تواند مدعی شود که نه گناه کبیره انجام داده و نه گناه صغیره، مگر این‌که معصوم باشد و یا جزء افرادی باشد که پس از ریاضت­های شرعی به مقام بندگان مخلَص رسیده است.گناهان کبیره حدود 70 گناه می­باشد،حال اگر کسی گناهان کبیره را ترک کند و گاهی مرتکب گناه صغیره شود، برنامه­اش در روز قیامت پاک است، این مطلب مسئله مسلّم است و هیچ حدیث دیگری در خلاف آن یافت نمی­شود.

در روایات معتبر آمده است که هرکس گناهان کبیره را ترک کند ولی مرتکب صغیره شود نمازش گناهش را پاک می­کند، به‌طوری‌که گناهان صغیره انجام گرفته قبل از هر نماز به‌وسیله آن نماز پاک می­شود و اصلا یکی از ویژگی­های نماز پاک کردن گناهان است. با توجه به این روایات، در رابطه با آیه شریفه ﴿إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنكَرِ[3]﴾ می‌توان با یک برداشت گفت که﴿تَنْهَى﴾ هم می­تواند تکوینی باشد و هم تشریعی و منظور از فحشا همان گناهان صغیره می­باشد.

از موسی بن جعفر (علیه السلام) سوال شد که چگونه خداوند از اعمال کسی که اهل گناه کبیره است راضی نمی­شود ولی در عین حال در قرآن می­فرماید انبیا و کسانی که می‌توانند شفاعت کنند، شفاعت نمی­کنند مگر از کسانی که مرتکب گناه کبیره شده باشند. امام می‌فرماید: هیچ مومنی نیست مگر اینکه پس از انجام گناهکه متوجه اشتباهش شد، از عملش بدش بیاید، مشمئزشود و اظهار ندامت نسبت به آن معصیت کند و پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلّم) هم می­­فرماید که آن پشیمانی باطن، توبه محسوب می­شود.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم)می­فرماید: هر انسانی که عمل نیک او را خوشحال کند، نه مغرور و عمل بد اوراناراحت کند و اوقات وی تلخ شود، او مومن است. در این زمینه امام(علیه السلام) فرمود: هرکس معصیت کند و بی­حیا و بی­پروا باشد و پشیمان نشود، در باطن وی ایمان وجود ندارد. بنابراین اگر کسی باور کند که آخرتی وجود داردو پشیمان شود، مومن است در غیر اینصورت مومن نیست و برای او شفاعتی نخواهد بود. شفاعت برای کسی است که مرتکب گناه کبیره شود و مومن باشد و کسی که مومن نباشد و گناه کبیره مرتکب شود، فردی ظالم است که در حق خداوند ظلم کرده است و خداوند می‌فرماید که برای ظالمان نه حمایتی است و نه شفاعتی، چنین شخصی حتی اگر در لفظ«لااله الا الله» هم بگوید باز مومن نیست؛ چراکه اگر ایمان به خدا و عقوبت الهی داشته باشد بعد از ارتکاب گناه حتما دچار ندامت و پشیمانی می­شود که این پشیمانی همان توبه است که منجر به شفاعت و بخشیده شدن خواهد شد، ولی اگر پشیمان نشده و بر گناه خود اصرار ورزد، نشان دهنده این مطلب است که آن شخص از عقوبت الهی پروا ندارد، در حالی‌که حتی در یک نظام حکومتی وقتی قوانینی وضع شد و همه ملزم به رعایت آن شدند اشخاص می­دانند که اگر آن قوانین را رعایت نکنند مورد مجازات قرار می­گیرند و از این رو مرتکب عمل نهی شده نمی­شوند، حال اگر شخص به این مطلب ایمان داشته باشد که خداوند قهار او را مورد عقوبت قرار خواهد داد، قطعا پشیمان می­شود در غیر این صورت به معاد ایمان ندارد و چنین شخصی نمی­تواند مومن باشد.بنابراین کسی که به اصول دین اعتقاد قلبی داشته باشد و مرتکب گناه کبیره شود و سپس پشیمان شده و توبه نماید مورد شفاعت قرار خواهد گرفت.

من از میان خودمان مثال می‌زنم، ممکن است بنده مومنی گرفتار هوس شود و زنا کند و قلبا پشیمان شود، ولی آیا کسانی که با ربا سر و کار دارند هم پشیمان می­شوند؟ به نظر می­رسد برخی از گناه پشیمان نمی­شوند چون به گناه خود ادامه می­دهند، اگر واقعا پشیمان شود بعد از یک یا دو یا پنج بار ارتکاب دیگر آن‌را ترک می­کند ولی کسی که بیست یا سی سال یک معصیت را انجام می­دهد و بر گناه اصرار می­ورزد، چنین شخصی پشیمان نشده و توبه نمی‌کند. چنین انسانی حتی اگر لفظاً توبه هم کند باید از توبه خود نیز توبه کند چراکه گویی مسخره و استهزاء به مقام خداوند روا داشته است.

جد تو آدم بهشتش جـــای بود                        قدسیان کردند مر وی را سجود

یک گنه ناکرده گفتندش تمـام                         مذنبی مذنب برو بیرون خــرام

تو طمع داری که با چندین گناه                     داخــل جنت شوی ای رو سیاه

اصرار بر گناه برای انسان معصیت می­آورد اگر واقعا پشیمان شود نباید از رحمت پروردگار ناامید باشد؛ چراکه مشمول رحمت خدا خواهد شد ولی اگر اصرار بر گناه و تکرارآن داشته باشد و توبه او لسانی باشد و یا این‌که برای توبه فرصت زیادی تصور کند،وقوع توبه در وجود این فرد دشوار است و اگر به گناهش ادامه دهد گناهان صغیره نیز به کبیره تبدیل می‌شود.

امام(علیه السلام)درباره آیه­ای که می­گوید شفاعت کنندگان شفاعت نمی­کنند،مگر از کسانی که خدا از او راضی باشد، خطاب به ابن ابو عمیر فرمود: منظور آیه، رضایت خداوند از دین انسان است نه از عمل او. وقتی تأمل کنیم درمی­یابیم که  افراد معمولی نمی­توانند صاحب چنان عملی باشند که انتظار رضایت خداوند را داشته باشند و آن مقام فقط در مورد معصوم(علیه السلام) قابل تصور است، بنابراین منظور از رضایت خداوند رضایت از دین انسان است. یعنی ایمان به خدا و قیامت چنان در قلب انسان نفوذ کند که اگر جرمی از او صادر شد، به‌طور حقیقی پشیمان شود که در این صورت خداوند از دین وی راضی می­شود. امام(علیه السلام) فرمود: دین عبارت است از این‌که انسان یقین داشته باشد که در برابر عمل جزا خواهد داشت، چنین کسی در صورت معصیت پشیمان می­شود وآن پشیمانی توبه او خواهد بود که منجر به شفاعت خواهد شد و شفاعت نقص عمل او را جبران می­کند .

 متن فوق گزيده اي از كتاب «شرح توحيد صدوق »ازسخنراني هاي مرحوم حضرت الله صائني تحت عنوان « شفاعت» است